1. Khen Ngợi Không Thành Thật – Chiếc “Kính Ảo” Che Mắt Con
Nhiều cha mẹ lớn lên trong môi trường thiếu sự động viên nên mong muốn bù đắp điều đó cho con cái mình, bằng cách luôn khen ngợi, dù đôi khi không thực sự thành thật. Tuy nhiên, khi những lời khen không xuất phát từ sự thật, trẻ có thể hình thành một ảo tưởng về khả năng của bản thân, khiến con dễ bị “vỡ mộng” khi gặp thất bại.
Chẳng hạn, trong một chương trình truyền hình, người dẫn Kim Tinh kể về một người mẹ luôn khen ngợi con: "Con là tuyệt nhất!". Nhưng khi cậu bé gặp thất bại trong cuộc thi thư pháp, không chỉ không chấp nhận kết quả, cậu còn tức giận đến mức xé tác phẩm của mình và phá hỏng tác phẩm của bạn bè. Đối với trẻ, những lời khen không thành thật giống như một chiếc “kính ảo”, khiến trẻ nhìn thấy một hình ảnh méo mó của chính mình. Đến khi gặp thực tế khác biệt, trẻ sẽ dễ rơi vào trạng thái sốc và thất vọng.
2. Khen Ngợi Kiểu Rập Khuôn – Cái Bẫy “Thông Minh”
“Khen ngợi kiểu rập khuôn” thường là những lời khen theo lối mòn như “Con giỏi lắm” hay “Con thông minh quá”. Nghe có vẻ vô hại, nhưng nếu cha mẹ cứ lặp lại những lời này mà không phản ánh đúng khả năng và nỗ lực thực tế, trẻ có thể cảm thấy áp lực khi không đạt được kỳ vọng đó.
Một trường hợp là cậu bé A, một học sinh gặp nhiều khó khăn trong học tập. Vì luôn được khen là “thông minh” từ nhỏ, A tin rằng mình không cần phải nỗ lực nhiều mà vẫn có thể làm tốt. Khi học hành trở nên khó khăn, cậu rơi vào trạng thái chần chừ, không muốn hỏi thêm vì sợ mất đi hình ảnh "thông minh" trong mắt cha mẹ. Cuối cùng, sự khen ngợi rập khuôn khiến A sợ thất bại, không dám đối mặt với thử thách. Điều này không chỉ làm suy giảm điểm số mà còn khiến A trở nên thiếu tự tin và dễ từ bỏ.
3. Khen Ngợi Theo Kiểu “Đạo Đức Bắt Buộc” – Sợi Dây Trói Buộc Tâm Hồn
Khen ngợi trẻ bằng cách gán cho con một tiêu chuẩn đạo đức, rồi dựa vào đó kiểm soát hành vi của trẻ, là một kiểu khen ngợi có thể gây tổn thương sâu sắc. Tiểu Mẫn, cô gái 17 tuổi ở Trung Quốc, đã từ bỏ giấc mơ học tập để làm việc nuôi gia đình theo lời động viên của mẹ: “Con là đứa con hiếu thảo, mẹ tin chỉ có con mới gánh vác được gia đình”. Tuy nhiên, sau nhiều năm, Tiểu Mẫn nhận ra rằng mình không còn có cơ hội để theo đuổi ước mơ và cảm thấy như bị mắc kẹt trong sự kỳ vọng của gia đình.
Khen ngợi kiểu “đạo đức bắt buộc” là một cách cha mẹ “gài bẫy” trẻ vào khuôn mẫu mà cha mẹ kỳ vọng. Điều này không những không giúp con trưởng thành mà còn khiến trẻ cảm thấy áp lực, không được sống cho mình. Những lời khen như vậy không phải để cổ vũ, mà để ràng buộc và kiểm soát, khiến trẻ mất đi tự do và niềm vui trong cuộc sống.
Làm Thế Nào Để Khen Ngợi Trẻ Đúng Cách?
Khen ngợi đúng thực tế: Thay vì khen ngợi mù quáng, hãy khen ngợi những nỗ lực và hành động cụ thể của con. Điều này giúp trẻ hiểu giá trị của sự cố gắng và thành quả, không phải là những điều viển vông.
Tránh gán nhãn: Đừng áp đặt cho trẻ những nhãn mác như “con giỏi” hay “con thông minh”. Thay vào đó, hãy khích lệ con vượt qua những thử thách, dù kết quả có ra sao.
Khuyến khích sự trung thực và phát triển nội lực: Khen ngợi khi con trung thực với bản thân, dù kết quả chưa hoàn hảo. Điều này giúp trẻ xây dựng nội lực và tin vào bản thân hơn là chạy theo những lời khen.
Khen ngợi là cần thiết, nhưng chỉ khi nó được đưa ra đúng cách và đúng lúc. Hãy khen ngợi để trẻ có thể học hỏi, trưởng thành, thay vì tạo nên áp lực và ảo tưởng về bản thân. Để con có thể phát triển một cách toàn diện, điều cha mẹ cần làm là giúp trẻ hiểu được giá trị thực sự của bản thân, chấp nhận thử thách và luôn tự tin bước tiếp.