Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác sinh năm 1724 tại làng Liêu Xá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, trấn Hải Dương (nay là xã Hoàng Hữu Nam, huyện Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên). Tuy nhiên, cuộc đời ông lại gắn bó chủ yếu với quê mẹ - bà Bùi Thị Thưởng, ở thôn Bàu Thượng, xã Tình Diệm, huyện Hương Sơn, phủ Đức Quang, trấn Nghệ An (nay là xã Quang Diệm, huyện Hương Sơn).
Cuộc Đời Và Sự Nghiệp
Xuất thân từ một gia đình có truyền thống học vấn và trọng đạo lý, Lê Hữu Trác tuy thông minh nhưng chỉ đậu đến Tam trường trong khoa cử, sau đó nhập ngũ trong quân đội chúa Trịnh. Năm 1746, lấy lý do anh trai mất, ông rời quân ngũ để về Hương Sơn phụng dưỡng mẹ già. Tại đây, ông dựng nhà tại bìa rừng và lấy hiệu là “Hải Thượng Lãn Ông” (Hải Thượng là ghép hai chữ đầu của trấn Hải Dương, quê cha và Bàu Thượng, quê mẹ; “Lãn Ông” nghĩa là “ông già lười” - ngụ ý rời bỏ danh lợi để nghiên cứu y học).
Suốt 45 năm làm thầy thuốc, ông đã dày công nghiên cứu lý luận Trung y, nền y học cổ truyền và đúc kết thành bộ sách “Y tông tâm lĩnh” gồm 28 tập, 66 quyển bao gồm các lĩnh vực như Y đức, Y lý, Y thuật, Dược và Dưỡng sinh. Đây là bộ sách đồ sộ phản ánh toàn bộ sự nghiệp y học và tư tưởng của Lê Hữu Trác.
Ông còn là một nhà văn với tác phẩm “Thượng Kinh ký sự” (năm 1783) - một tác phẩm văn học quý giá phản ánh xã hội Việt Nam nửa cuối thế kỷ XVIII thông qua chuyến đi từ Hương Sơn ra Thăng Long để chữa bệnh cho gia đình chúa Trịnh.
Di Sản Văn Hóa
Hải Thượng Lãn Ông qua đời vào năm 1791 tại quê mẹ Hương Sơn, hưởng thọ 71 tuổi. Mộ ông được an táng tại khe nước cạn dưới chân núi Minh Tự (nay thuộc xã Sơn Trung, huyện Hương Sơn). Sau nhiều triều đại, ông được ghi nhận bằng việc xây dựng đền thờ, dựng tượng và đặt tên đường phố trên khắp cả nước. Năm 2015, Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông được công nhận là Lễ hội cấp quốc gia, diễn ra từ mồng 8 đến Rằm tháng Giêng hàng năm.
Quần thể Khu di tích Hải Thượng Lãn Ông tại huyện Hương Sơn trải dài trên cung đường gần 8 km, bao gồm: Nhà thờ Lê Hữu Trác (xã Quang Diệm), chùa Tượng Sơn (xã Sơn Giang) và mộ, tượng đài (xã Sơn Trung). Đây là điểm đến văn hóa thu hút hàng nghìn du khách và nhân dân địa phương.
Nhà Thờ Lê Hữu Trác
Nhà thờ Lê Hữu Trác, nằm trong Khu lưu niệm Lê Hữu Trác, là nơi ông từng sống và làm việc. Khu vườn rộng khoảng 1 ha, có nhiều cây thuốc và cảnh quan đặc trưng. Nhà thờ nguyên là nhà thờ họ Lê Hữu, được dựng năm 1889 và dời về đây năm 1972. Bên trong có tượng bán thân Lê Hữu Trác và các niên biểu ghi lại cuộc đời ông.
Chùa Tượng Sơn
Chùa Tượng Sơn được thân mẫu của Lê Hữu Trác - bà Bùi Thị Thưởng - sáng lập vào đầu thế kỷ XVII. Đây là một ngôi chùa cổ, di tích lịch sử gắn liền với gia đình Đại danh y. Chùa tọa lạc trên khu đất bằng phẳng, bốn phía có núi sông, làng mạc bao bọc. Trong chùa có nhiều pho tượng Phật đẹp, độc đáo như pho tượng lớn Bồ Tát Chuẩn Đề 18 tay.
Tượng đài Lê Hữu Trác nằm trên ngọn núi Minh Tự, nơi gắn liền với cuộc đời làm thuốc, vui thú cảnh núi rừng Hương Sơn của ông.
Lễ Hội Hải Thượng Lãn Ông
Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông diễn ra hàng năm từ mồng 8 đến Rằm tháng Giêng, thu hút hàng nghìn du khách và người dân địa phương. Các hoạt động như lễ dâng hương, hội thi sáo diều và lễ cầu an tại chùa Tượng Sơn mang đậm giá trị văn hóa, tôn vinh danh nhân văn hóa thế giới với quan niệm “Nghề thuốc là một nghề thanh cao, có lòng nhân”.
Lễ hội không chỉ là dịp tưởng nhớ Đại danh y mà còn là cơ hội để nhân dân và du khách chiêm ngưỡng những di sản văn hóa của một danh nhân y học Việt Nam, thể hiện lòng biết ơn và tự hào về một vị thầy thuốc tài năng và đức độ.