Phát hiện một loài đa tử trà mới ở Khu bảo tồn thiên nhiên Hòn Bà

Đa tử trà giỏi Polyspora gioii - Ảnh: Trần Giỏi

Đa tử trà giỏi Polyspora gioii là loài Cây gỗ nhỏ, cao 10m, thường xanh, phân cành khỏe; chồi non khỏe, phủ đầy lông hình sao màu trắng, lâu dần chuyển sang màu nâu. Cành có lông hình sao màu vàng đến nâu, thưa, cành non màu xanh, cành già màu nâu. Cuống lá hơi cong hình liềm hướng lên, khỏe, có lông hình sao màu trắng đến nâu,11-13mm x 4-5mm, dày đến 3mm, cuống tạo góc đến 45o với gân chính.

Phiến lá dài 9-17 cm, rộng 5-8 cm, dai, hình xoan, lồi, mật trên sáng bóng, nhẵn, trừ các gân chính có lông hình sao vàng thưa đến nâu dày đặc, khi non xanh sáng đến nâu và chuyển sang xanh đậm khi trưởng thành, có lông hình sao thưa ở mặt dưới từ vàng sang nâu, khi non màu nâu nhạt chuyển sang màu xanh nhạt khi trưởng thành; khi non mép có răng nông và một phần bị cuộn; đỉnh tù, gốc nhọn; gân chính to 2,5-3,2mm, nâu nhạt, có lông hình sao thưa vàng và nối với nhau ở gốc, trục gân nổi bật, có lông hình sao thưa thớt màu vàng đến nâu; gân thứ cấp lông chim, với 13-16 cặp, gân thứ cấp hơi có lông và không rõ ràng. Hoa không hương, cô độc, không cuống, sinh ra trên một cành rất ngắn trên ngọn, tạo một gốc 30° so với gốc ở; cuống dày, 5 mmx 2 mm, gần như ẩn,có lông hình sao nâu đến xanh sáng; hoa màu hồng sẫm đến đỏ, mọng, hình chuông, cao 45-55 mm và 40-50 mm; cánh hoa sáu, đỏ, lõm, hình xoan không đều, nhẵn, đôi khi có khía, dính gốc ở 1-6 mm hoặc rời, xếp xoắn 2 vòng, xoắn ngoài là ba cánh hoa, dài 30-45 mm, 22-34 mm rộng, hơi lõm, hơi bất đối xứng; xoắn trong gồm ba cánh hoa, dài 45-50 mm, rộng 30-42 mm, hơi lõm, hơi bất đối xứng, hình trứng ngược; perules 9, sắp xếp xoắn, lõm, dài 9-16 mm, rộng 18-25 mm, suy yếu, trên đầu màu vàng và màu hồng thẫm, mặt trong nhẵn, mặt ngoài có lông mịn, mỏng và mờ ở mép.

Nhị hoa không nhiều (120-160), xếp vòng tròn đường kính 20-35 mm, chia thành ba vòng tròn đồng tâm; sợi dài 2,5-3 cm, nhẵn, dính gốc 2-6 mm, màu vàng tươi, hồng nhạt trên đầu nhưng nhạt hơn so với cánh hoa, gốc dính vào các cánh hoa ở vòng trong khoảng 4-10 mm; bao phấn nhẵn, màu vàng sáng, sau màu vàng đậm đến nâu, dài 2,5-3 mm, rộng khoảng 1,5 mm, đính lưng, nhọn ở đầu xa, rất nhẹ giống hình trái tim ở đầu gần; chỉ nhị hình cột, dài, đâu dày, gồm 3-5 phần liền mạch hợp nhất 28-30 mm, chỉ nhị vàng lục, có lông mịn từ gốc đến hai phần ba chiều dài của nó, nhẵn ở phía trên, phía trên 1-2 mm chia thành 5-7 thùy đỉnh vàng hơi xanh; não thẳng, đính trên một gốc là mô gỗ cứng, hình bầu dục, hơi có vân, 5-7 nang, có lông hình sao nâu hồng nhạt đến vàng, dài 9-10 mm, rộng 9-10 mm; nang non hình trứng, màu xanh lá cây nhạt, không rõ ràng, sọc phân bố không đều, có nhiều lông hình sao tập trung, sẹo đáy là vêt tích của perules; trưởng thành nang hình trứng, màu nâu đỏ, có lông hình sao thưa màu vàng đến nâu, hóa gỗ cứng, dài 40-50 mm, 22-24 mm, có 5-7 van theo đường kính, mỗi van có chứa 5 hạt; trụ đính dai, 40-43 mm dài; hạt có màu nâu, nhẵn, xếp dọc theo chiều nang với một cánh dài 19-22 mm và rộng 4-6 mm; cánh mỏng, hơi elip.

Trà đa tử giỏi chỉ mới được tìm thấy ở rừng kín cây lá rộng thường xanh trên đất giàu dinh dưỡng. Mùa hoa khoảng tháng 2 đến tháng 4 và mùa quả từ tháng 4 đến tháng 5.

Loài mới, với vùng phân bố rất hạn hẹp và trước nhiều nguy cơ mất sinh cảnh do hoạt động xây dựng đường giao thông từ chân núi lên đỉnh Hòn Bà, tập thể tác giả đề xuất xếp hạng loài này là CR B1a&b(iii) (rất nguy cấp).

Đây là kết quả của hang loạt đề tài nghiên cứu khoa học và công nghệ được thực hiện giữa các đơn vị nghiên cứu của tập thể tác giả và Sở KHCN tỉnh Khánh Hòa, quỹ NAFOSTED...