Luật hấp dẫn và những trò nhảm nhí

Luật hấp dẫn thực chất chỉ là phiên bản kết tinh của một khái niệm tâm lý cũ được gọi là “thiên kiến xác nhận“.

Trong quá khứ, mỗi thời đều có những cuốn sách phát triển bản thân bán được hàng tỷ bản và moi tiền được hàng triệu người. Đầu tiên là “Nghĩ giàu làm giàu” của Napoleon Hill năm 1936. Hai mươi năm sau là “Sức mạnh của suy nghĩ tích cực” của Norman Vincent Peale. Rồi đến “Đánh thức con người phi thường trong bạn” của Tony Robbin vào những năm 80. Tiếp tục series này là “Bí mật Luật hấp dẫn” của Rhonda Byrne, một cuốn sách mô tả ngắn gọn và súc tích về cái gọi là “Luật hấp dẫn”.(1)

Điều hài hước về mấy cuốn sách này là chúng nói đi nói lại những thứ giống nhau: làm chủ suy nghĩ, luôn tích cực và tập trung vào mục tiêu, lờ đi sự nghi ngờ bản thân và những lời chỉ trích, hình dung và chú tâm vào những gì bạn muốn rồi đến cuối cùng bạn sẽ có nó.

Mỗi cuốn sách đều mang đến những ý tưởng về cơ bản là giống nhau ở thế hệ của nó. Sách của Hill xuất bản ngay sau thời kì Đại Khủng Hoảng, tập trung chủ yếu vào việc kiếm tiền và trở nên giàu có. Sách của Peale ra mắt sau Thế chiến thứ II, tập trung vào việc xây dựng cuộc sống gia đình êm đềm, hạnh phúc và những mối quan hệ tốt đẹp. Sách của Tony Robbin, kinh thánh của thế hệ baby boomer xuất hiện trong cuộc khủng hoảng giữa những năm 80, tập trung vào việc tự hiện thực hóa và tiềm năng trong cuộc sống của mỗi cá nhân.

Chẳng ngạc nhiên khi sách của Bryne, ra mắt trong bối cảnh thời đại của truyền thông và smartphone, lan truyền từ sự tự kiêu bừa bãi và suy nghĩ “Tao là cái rốn vũ trụ” tới những ý tưởng cũ rích y chang trước đây. Chưa hết, trong khi những cuốn sách trước thường cung cấp những lời khuyên tử tế và thậm chí khá tốt cho giai đoạn đó, thì Bí mật luật hấp dẫn lại toàn những lời sáo rỗng, trích dẫn vớ vẩn và mê tín dị đoan. Đó là một cuốn sách giả dối về quyền lợi và sự tự phụ mà tôi nghĩ, bất cứ ai đọc và làm theo những lời khuyên của nó một cách nghiêm túc sẽ có khả năng trở nên tồi tệ hơn trong dài hạn.

Tôi sẽ tóm tắt ngắn gọn những ý chính của Bí mật Luật hấp dẫn và giải thích tại sao nhiều người ban đầu sẽ thấy những lời khuyên trong đó có hiệu quả. Tôi sẽ giải thích cách những lời khuyên này có thể làm một người cảm thấy khá hơn trong ngắn hạn, nhưng cuối cùng lại khiến mọi thứ tệ đi trong dài hạn. Tôi sẽ kết thúc bằng những suy tưởng của bản thân về niềm tin vào suy nghĩ tích cực ở cuối bài. Đấy là giả sử tôi viết được dài đến thế mà không phải cho đầu vào lò nướng.

“BÍ MẬT LUẬT HẤP DẪN” LÀ GÌ?

“Bí mật Luật hấp dẫn” đơn giản là “luật hấp dẫn”. Về cơ bản, luật hấp dẫn nói rằng bất cứ điều gì bạn nghĩ đến sẽ là những thứ bạn đạt được trong đời. Vậy nên, nếu bạn nghĩ đến tất cả những thứ mình không muốn thì bạn cũng chỉ có được những thứ đó mà thôi. Ngược lại, nếu bạn chỉ hình dung về những điều mình muốn thì bạn sẽ nhận được tất cả những điều ấy.

Trong khi các tác giả trước thậm chí còn cố giải thích vì sao luật hấp dẫn có hiệu quả, thì Byrne lại không hề nao núng lao vào những thứ vũ trụ học vô nghĩa. Bà ta lập luận rằng lý do luật hấp dẫn hoạt động vì Vũ trụ được tạo nên bởi năng lượng (và như Einstein đã nói, vật chất có thể chuyển hóa thành năng lượng và ngược lại) và tất cả năng lượng đều có tần số. Suy nghĩ của bạn cũng phát ra một tần số và những gì giống nhau sẽ thu hút lẫn nhau. Vì thế, tần số suy nghĩ của bạn, tốt hay xấu, sẽ cộng hưởng với các tần số của năng lượng tốt hoặc xấu trong vũ trụ. (2)

Nếu bạn chỉ suốt ngày lo lắng về các khoản nợ, chuyện thiếu tiền và lúc nào cũng tự nói đi nói lại “Mình chết chắc rồi”, thì Vũ trụ sẽ đáp lại bằng đúng những thứ đó và bạn sẽ nghèo muôn kiếp. Nếu bạn tin rằng mình giàu có và thành công, Vũ trụ cũng sẽ đáp lại bằng những rung động đó và sớm muộn bạn cũng sẽ giàu có và thành công như bạn mơ ước. Nếu bạn nghĩ mình béo và ốm yếu thì đừng mơ đến chuyện dáng chuẩn và khỏe mạnh được, vì Vũ trụ sẽ mang đến cho bạn những trải nghiệm để bạn cứ béo mãi. Nếu bạn tin rằng mình mảnh khảnh và xinh đẹp, thì Vũ trụ bằng cách diệu kỳ sẽ gửi sức khỏe và sự mảnh khảnh đến ngay trước cửa cho bạn mỗi sáng.

Hoặc thứ gì đó khác.

CÁCH “LUẬT HẤP DẪN” HOẠT ĐỘNG (HAY ĐẠI LOẠI THẾ)

Luật hấp dẫn thực chất chỉ là phiên bản kết tinh của một khái niệm tâm lý cũ được gọi là “thiên kiến xác nhận“. Thiên kiến xác nhận khá nổi tiếng, được các nhà nghiên cứu biết đến hàng thập kỷ. (3) Nó cũng có lý hơn học thuyết “Suy tưởng rung động” (Thought as Vibrations) rất nhiều.

Con người chúng ta giới hạn sự chú ý của mình với những thứ xung quanh mình. Bởi vậy, cho dù bạn có nhận ra hay không (mà hầu như là không) thì chúng ta luôn luôn lựa chọn thứ để tập trung vào. Thiên kiến xác nhận là xu hướng con người chú ý và dành nhiều sự quan tâm hơn đến các đối tượng và trải nghiệm phù hợp với suy nghĩ và niềm tin sẵn có. Điều này đơn giản là có ích và hiệu quả về mặt sinh học. (4)

Tất cả chúng ta đều trải nghiệm thiên kiến xác nhận hàng triệu lần, chỉ là bạn chưa nhận ra mà thôi. Ví dụ, cả năm trời bạn chẳng thèm nhìn các loại xe chạy trên đường. Nhưng một ngày nào đó, bạn bắt đầu nghĩ về việc mua một chiếc xe, và bỗng nhiên bạn để ý kiểu dáng và mẫu mã của các loại xe ở khắp mọi nơi. Bạn bắt đầu suy nghĩ để quyết định về kiểu dáng ưa thích và các đặc tính bạn quan tâm. Bạn bắt đầu để ý những chi tiết ấy vì đây là lần đầu tiên chúng vọt ra và choán hết tâm trí bạn, dù trước đây chúng chưa hề xuất hiện.

Hoặc là nói về một người bạn thân đã phản bội niềm tin của bạn và hai người có một trận cãi vã lớn. Bỗng nhiên bạn nghĩ lại và để ý tất cả những hành vi đầy mờ ám và đáng ngờ của người bạn mà bạn chưa từng nghĩ đến trước đây. Những điều bạn không thể tin rằng bạn đã không nhìn thấy hoặc bỏ qua. Giờ thì khi không còn tin tưởng họ nữa, bạn mới bắt đầu chú ý tới những điều đó.

Về bản chất, Bí mật Luật hấp dẫn đang cố lợi dụng thiên kiến xác nhận của một người. Ý tưởng về việc nếu bạn liên tục suy nghĩ tích cực về bản thân, bạn sẽ bắt đầu chú ý những điều nhỏ bé trong trải nghiệm của mình để xác nhận cho niềm tin đó, nhờ đó chúng sẽ trở thành sự thực. Mặt khác, nếu bạn thường xuyên suy nghĩ tiêu cực thì những phản hồi tiệu cực trong môi trường sẽ chống lại bạn, khiến bạn cảm thấy tệ hơn.

Những người ủng hộ Luật hấp dẫn giả định kiểu người mà họ mong ước trở thành – thực sự tin rằng họ giàu có, mảnh khảnh, khỏe mạnh và đang ở trong một mối quan hệ tuyệt vời. Về cơ bản, Luật hấp dẫn đang nói với bạn hãy trở nên ảo tưởng một cách tích cực về bản thân đủ lâu để thiên kiến xác nhận tự nhiên của bạn hoạt động, và lúc đó bạn chỉ tập trung vào những điều phù hợp với những niềm tin mới ấy trong cuộc sống

Điều này có thể thực sự có ích – ít ra là lúc ban đầu – cho những ai đang cảm thấy mình vô dụng và tràn ngập niềm tin tiêu cực về bản thân. Đơn giản là thay đổi cách bạn nhìn mọi thứ, từ “một đống cứt” cho đến “một thỏi vàng” có thể tạo ra ảnh hướng khá lớn về nhiều mặt đối với nhiều người.

Nhưng đến một thời điểm, bạn biết đấy, bạn phải thực sự làm gì đó…

LUẬT HẤP DẪN CÓ THỂ PHÁ HOẠI BẠN NHƯ THẾ NÀO

Luật hấp dẫn yêu cầu bạn không bao giờ được nghi ngờ bản thân, không bao giờ xem xét những hậu quả tiêu cực, và không bao giờ được giữ suy nghĩ tiêu cực. (5) Đó là một dạng phóng đại thiên kiến xác nhận và nó có thể rất nguy hiểm: tham gia vào dự án kinh doanh hay đầu tư mạo hiểm, lờ đi những hành vi đáng cảnh báo từ người yêu, phủ nhận các vấn đề về cá nhân hay sức khỏe, tránh những cuộc đối chất cần thiết, không để tâm đến khả năng thất bại của các quyết định, vân vân. Dù kiểu ảo tưởng suy nghĩ tích cực này có thể khiến người ta cảm thấy yên tâm trong một vài (hay rất nhiều) trường hợp, song về lâu dài, nó thực sự là một thảm họa.

Dưới đây là một ví dụ về thiên kiến xác nhận với ý định tốt có thể là một sai lầm khủng khiếp: Giả sử bạn đang làm việc để tìm ra thuốc chữa ung thư, và bạn nghĩ thuốc X có khả năng đó. Thuốc X có thể chữa cho hàng triệu, thậm chí hàng tỷ người, và bạn trở nên giàu có, nổi tiếng và được tất cả mọi người yêu mến. Bạn làm bốn thí nghiệm với thuốc này: hai trong số đó xác nhận thuốc có hiệu quả, số còn lại thì không. Những bạn đọc Bí mật luật hấp dẫn và bạn nói với Vũ trụ rằng bạn sẽ tìm ra thuốc chữa ung thư. Vì vậy bạn tiếp tục với thuốc X, đổ thêm tiền, thời gian, chất xám và nguồn lực quý giá vào nó. Bạn hợp lý hóa các kết quả tiêu cực về thuốc bởi nghi ngờ về bản thân đồng nghĩa với nghi ngờ Vũ trụ, và không ai được phép nghi ngờ Vũ trụ. Tuy vậy, sự thật là, bạn không chỉ không tiến đến gần hơn mục tiêu tìm ra thuốc chữa ung thư, mà bạn còn dẫn các nhà nghiên cứu và bác sĩ sa vào vũng lầy. Để làm gì? Cảm thấy tự hào hơn về bản thân ư?