Nhân giống cây Sâm cau - Curculigo orchioides

Sau 2 năm nghiên cứu và trồng thử nghiệm, Trung tâm Ươm tạo Doanh nghiệp Nông nghiệp Công nghệ cao đã hoàn thiện và sẵn sàng  chuyển giao quy trình nhân giống cây Sâm cau(Curculigo orchioides) bằng phương pháp nuôi cấy mô tế bào thực vật; quy trình trồng và chăm sóc để lấy củ Sâm cau làm dược liệu. 

Cây Sâm cau tên khoa học là Curculigo orchioides Gaetn. thuộc họ Sâm cau (Hypoxidaceae). Cây phân bố ở một số tỉnh nam Trung Quốc, Lào, Việt Nam và một vài nước Đông Nam Á khác. Từ năm 1996, Sâm cau đã được đưa vào danh mục đỏ cây thuốc Việt Nam  do bị khai thác nhiều (Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam).

Sâm cau được sử dụng làm thuốc từ rất sớm ở Ấn Độ và Trung Quốc. Trong y học cổ truyền Trung Quốc, nước sắc thân rễ Sâm cau tán bột được dùng làm thuốc bổ chung, thuốc hồi sức để điều trị suy nhược cơ thể, đau lưng, viêm khớp, viêm thận mãn tính. Thuốc còn dùng làm tăng huyết áp và điều kinh. Ấn Độ, Nepal và Philippin, thân rễ Sâm cau được dùng làm thuốc lợi tiểu và kích dục, chữa bệnh ngoài da, loét dạ dày tá tràng, trĩ, lậu…

Cây Sâm cau ngoài tự nhiên

Cây Sâm cau ngoài tự nhiên

Nhân giống cây Sâm cau ngoài tự nhiên chủ yếu từ hạt hoặc bằng thân. Ở các tỉnh miền núi người dân chủ yếu lấy cây non ngoài tự nhiên về trồng. Tuy nhiên, khó khăn của nhân giống truyền thống là hạt có tỷ lệ nảy mầm thấp. Còn nhân giống bằng thân thì mỗi cây giống phải có một phần củ và phần ngọn mới đảm bảo cây có thể sống. Tuy nhiên do mỗi cây sâm cau chỉ hình thành một củ chính vi vậy hệ số nhân giống cũng rất thấp. Việc sử dụng kỹ thuật nhân giống in vitro khắc phục được những hạn chế nêu trên giúp tạo ra một lượng lớn cây giống sạch bệnh trong thời gian ngắn. 

Nhân giống Sâm cau bằng nuôi cấy in vitro đã được các nhà khoa học trên thế giới nghiên cứu từ năm 1992. Các kỹ thuật nhân giống in vitro như tái sinh chồi trực tiếp từ mẫu lá, mẫu thân; tái sinh phôi soma từ mẫu lá, callus và hay hình thành căn hành ở Sâm cau từ mẫu lá và thân rễ đã được nghiên cứu và công bố bới Suri và cộng tác viên (1999).

Nhằm góp phần bảo tồn và phát triển cây Sâm cau tại Việt Nam, Trung tâm Ươm tạo Doanh nghiệp Nông nghiệp Công nghệ cao đã hoàn thiện quy trình nhân giống in vitro cây dược liệu quý này từ nguồn mẫu lá. Mẫu lá non Sâm cau sau khi rửa sạch dưới vòi nước, đem khử trùng với thủy ngân 0,1 % trong 5 phút, sau đó được cắt thành những mảnh nhỏ có kích thước khoảng 1cm và đặt trên môi trường cảm ứng tạo chồi trực tiếp hoặc thông qua con đường tạo sẹo để tạo chồi và nhân chồi. Môi trường này chứa thành phần khoáng cơ bản là MS có bổ sung chất điều hòa sinh trưởng BA với nồng độ thích hợp. Sau đó chồi non sẽ được cấy chuyền qua môi trường tạo rễ để tái tạo cây Sâm cau hoàn chỉnh. Sơ đồ các bước trong quy trình nhân giống in vitro cây Sâm cau như sau:

Quy trình tạo cây Sâm cau in vitro tại Trung tâm Ươm tạo

Quy trình tạo cây Sâm cau in vitro tại Trung tâm Ươm tạo

Cây Sâm Cau in vitro tại phòng nuôi cây của Trung tâm Ươm tạo

Cây Sâm Cau in vitro tại phòng nuôi cây của Trung tâm Ươm tạo

Cây con in vtro đủ tiêu chuẩn sau quá trình huấn luyện nhằm cho cây con thích nghi với điều kiện ngoài tự nhiên sẽ được đem trồng ngoài nhà hậu cấy mô và được chuyển qua khu canh tác trồng với diện tích lớn. Cây Sâm cau được trồng sau khoảng 1 năm là có thể thu hoạch lấy củ.

Sâm cau in vitro được trồng để lấy củ làm dược liệu

Sâm cau in vitro được trồng để lấy củ làm dược liệu

Thành công trong ứng dụng kỹ thuật nuôi cấy mô tế bào thực vật vào nhân giống cây Sâm cau giúp sản xuất một lượng lớn cây giống có chất lượng tốt, sạch bệnh, độ đồng đều cao, trong thời gian ngắn và đủ cung cấp cho các vùng trồng chuyên canh cây dược liệu. Kết quả này còn có ý nghĩa rất lớn trong việc góp phần bảo tồn và phát triển cây dược liệu quý hiếm đang có nguy cơ bị khai thác quá mức dẫn đến tuyệt chủng trong tự nhiên.

Trung tâm Ươm tạo - ThS. Phan Thị Hồng Thủy  và nhóm nghiên cứu Phòng Hỗ trợ Công nghệ Tế bào Thực vật