Tránh nhầm lẫn công dụng chữa bệnh của hoa Atisô và bụp giấm

Bụp giấm - Hibiscus sabdariffa L., thuộc họ Bông - Malvaceae.

Thực ra đó chính là hoa của cây bụp giấm (còn gọi là bụt giấm), tên khoa học là Hibiscus sabdariffa, họ bông, có nguồn gốc ở Tây Phi và được người dân bản xứ trồng nhiều để lấy lá và đài hoa làm rau chua. Cây này không có họ hàng gì với bông Atisô Đà Lạt (họ cúc) nên người dân cần biết và tránh nhầm lẫn. Bụp giấm được du nhập vào Việt Nam vì có hoa đẹp nên được trồng làm cảnh.

Ở nhiều nước họ chế biến bụp giấm ở dạng trà cho dễ uống với các tên gọi như rosella, jamaica, karkady, bissap. Trà bụp giấm có hương vị chua chua giống quả nam việt quất và thường được pha thêm ít đường để dễ hấp thu, giải nhiệt và kích thích tiêu hóa. Hoa bụp giấm chứa nhiều vitamin C, A, khoáng chất, polysaccharide, acid citric, acid malic, acid tartric, acid hibiscus... và nhóm flavonoid. Đặc biệt là chất cyanidin, delphinidin, mang lại màu đỏ đặc trưng của hoa. Riêng chất dầu ép từ hạt bụp giấm có tác dụng chống nấm và bệnh ngoài da. Dầu chứa nhiều vitamin E và các chất béo không no, có tác dụng tốt đối với người cao tuổi và người kiêng ăn.

Tại Ấn Độ, châu Phi và Mexico, nước ép từ lá hoặc đài hoa được coi là thuốc lợi tiểu, lợi mật, hạ nhiệt và hạ huyết áp, giúp giảm độ nhớt của máu và kích thích nhu động ruột. Vào thế kỷ 20, các nhà dược lý học ở Senegal chứng minh hoa bụp giấm có tác dụng giảm huyết áp và điều hòa cholesterol trong máu rất tốt. Một thí nghiệm nữa cũng chứng minh dịch chiết nước hoa bụp giấm còn giúp làm giảm độ hấp thu của rượu vào máu. Vì vậy đàn ông ở xứ Guatemala thường uống trà rosella để giải rượu khi “quá chén”. Trà rosella thêm ít muối, tiêu, a ngùy và mật mía là một phương thuốc để chữa bệnh vàng da ứ mật. Các nhà nghiên cứu Malaysia còn chứng minh nước ép từ lá đài tươi của bụp giấm có tác dụng bổ dưỡng và phòng ngừa một số bệnh ung thư. Ở Thái Lan, lá đài bụp giấm phơi khô sắc uống là bài thuốc lợi tiểu mạnh và chữa sỏi thận.

Theo y học cổ truyền, nhai lá hoặc đài hoa bụp giấm có tác dụng chữa viêm họng, ho. Vị chua hơi ngọt, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt, giải khát, liễm phế, chỉ khái, dùng chữa ho, các bệnh gan mật, cao huyết áp, phòng bệnh tim và chống xơ cứng động mạch, bị chảy máu chân răng. Liều dùng 10-15 g mỗi ngày sắc nước uống. Bụp giấm còn có tác dụng ức chế men amylase, uống một chén trà bụp giấm sau bữa ăn sẽ làm giảm sự hấp thu đường và tinh bột nhờ đó góp phần giảm cân.

Nhờ hàm lượng vitamin C cao và sự hiệp đồng của các acid hữu cơ nên bụp giấm có tác dụng kháng khuẩn và giúp cơ thể tăng sức đề kháng và hoạt động hệ miễn dịch, ít bị nhiễm các bệnh cảm cúm. Dân gian còn dùng làm rau ăn, nấu canh chua, làm mứt, nước giải khát, xirô, rượu để ngừa táo bón và trĩ.

Hoa Atiso

Tên thường gọi: Actisô, Tên khoa học: Cynara scolymus L., thuộc họ cúc - Asteraceae

 Mô tả: Cây thân thảo cao 1-1,2 m. Thân cây có lông mềm, có khía dọc thân cây. Lá to, dài, mọc so le, phiến lá chia thuỳ ở gốc, những lá ở ngọn hầu như không chia thuỳ, mặt trên lá màu lục và mặt dưới có lông trắng. Cụm hoa ở trên các nhánh, gồm nhiều hoa hình ống và có màu lam tím. Quả nhẵn và dính với nhau thành vòng, dễ tách khi quả chín. Hạt không có nội nhũ.

Cây mọc ở vùng Carthage và các vùng Địa trung hải, trồng ở Ý và Pháp. Ở Việt nam, actisô được trồng ở  Sapa, Tam Đảo, Nghệ An,  Hải Hưng, Lâm Đồng.