Cây dược liệu cây Xa kê - Artocarpus altilis

1. Hình ảnh Xa kê, Cây bánh mì - Artocarpus altilis (Park.) Fosb.

Cây sa kê còn có tên là cây bánh mì thuộc họ dâu tằm Moraceae

Xa kê hay sa kê (danh pháp hai phần: Artocarpus altilis) là một loài cây gỗ có hoa trong họ Dâu tằm (Moraceae), bản địa của bán đảo Mã Lai và các đảo miền tây Thái Bình Dương, nhưng hiện nay đã được trồng rộng khắp trong khu vực nhiệt đới, trong đó có miền Nam Việt Nam. Quả sa kê có mùi và vị như bánh mì nên còn được gọi là cây bánh mì.

Mô tả: Cây gỗ lớn cao 15m, có mủ trắng. Lá dài đến 1m, có khía sâu thành 3-9 thùy, rất nhám ở mặt dưới; lá kèm vàng mau rụng, dài 12-13cm. Bông đực dài 20cm, hoa đực có 1 nhị. Quả phức hình cầu màu xanh rồi vàng vàng, to bằng đầu người, có nạc trắng, không ngọt nhưng nhiều bột. Hạt to 1cm. 

2. Thông tin dược liệu

Bộ phận dùng: Rễ, vỏ, lá - Radix, Cortex et Folium Artocarpi Altilis. Nhựa cây cũng được sử dụng.

Nơi sống và thu hái: Gốc ở Malaixia và các đảo Thái bình dương, được nhập trồng phổ biến ở các tỉnh phía Nam của nước ta.

Thành phần hóa học: Phần múi ăn được của Xa kê chiếm tới 70% quả phức; trong múi có tới 25% tinh bột, 3% protein và 0,5% lipid.

Tính vị, tác dụng: Rễ có tính làm dịu, lại có tác dụng trừ ho, chống các rối loạn. Vỏ có tác dụng sát trùng. Lá có tác dụng kháng sinh, tiêu viêm, lợi tiểu.

Công dụng, chỉ định và phối hợp: Ở Tân đảo (NouvelleCalédonie), rễ cây được dùng trị hen và các rối loạn dạ dày ruột, một số rối loạn khi mang thai, đau răng miệng và trị bệnh về da.

Ở Papua Niu - Guinea, vỏ cây được dùng trị bệnh ghẻ; nhựa cây được dùng pha loãng uống trị ỉa chảy và lỵ; lá được dùng phối hợp với lá Ðu đủ rồi giã với vôi cho tới khi có màu vàng, lấy hỗn hợp này đắp trị sưng háng, lá cũng được dùng trị đinh nhọt, sưng háng.

Ở nước ta, dân gian dùng lá chữa phù thũng. Múi quả Xa kê có thể đem luộc chín, nướng bỏ lò, nấu xúp đồ ăn hoặc đem nghiền thành bột dùng làm bánh như bột khoai tây và làm các loại bánh như bánh xèo, hoặc chiên, nấu như một loại thực phẩm.

3. Hình ảnh quả và lá Xa kê

Xa kê trồng phổ biến ở các tỉnh phía Nam của nước ta

Trong Y học: Lá Xa kê có tác dụng kháng viêm, kháng sinh, lợi tiểu, trị tiêu chảy, tiểu đường, cao huyết áp, sỏi thận, bệnh gút và viêm gan vàng da. Thí nghiệm trên chuột tại Ấn Độ cho thấy cao khô (chiết bằng cồn 50 độ) của vỏ, lá Xa kê có tác dụng lợi tiểu ở liều 20 mg cao/kg khối lượng cơ thể, nhưng sẽ trở thành chất độc ở liều 80 mg/kg cơ thể. Liều lượng mỗi ngày dùng một lá dạng sắc uống, nhưng do lá có độc nên sau khi uống một tuần thì phải nghỉ một tuần, không được dùng liên tục như uống trà. Có thể dùng lá tươi hoặc là già, lá phơi khô đều được.

4. Dưới đây là 10 lợi ích cho sức khỏe của trái cây sa kê mà ít người biết đến:

1. Khuyến khích tăng trưởng tế bào mới

Các chất chống oxy hóa trong sa kê cung cấp một lá chắn hiệu quả chống lại các tia mặt trời và nắng. Nó cũng khuyến khích sự tăng trưởng của tế bào mới làm cho da bị tổn thương sẽ mịn màng và trẻ trung trở lại.

2. Sức khỏe tim mạch

Sa kê là một nguồn tuyệt vời của kali - một loại dinh dưỡng hữu dụng cho trái tim của bạn. Vi chất này làm giảm huyết áp trong cơ thể và điều hòa nhịp tim bằng cách giảm thiểu các tác động của natri. Chất xơ có trong thịt quả sa kê giúp giảm cholesterol bằng cách ngăn chặn sự hấp thu ở ruột. Nó làm giảm cholesterol xấu (LDL), đồng thời nâng cao cholesterol tốt (HDL) trong cơ thể. Nó làm giảm triglyceride - là một trong những nguyên nhân chính của bệnh tim mạch.

3. Chống nhiễm trùng

Sa kê có chứa một lượng chất chống oxy hóa tốt, giúp cơ thể phát triển sức đề kháng chống lại các tác nhân gây bệnh. Nó cũng dọn sạch các gốc tự do có hại ra khỏi cơ thể, là nguyên nhân dẫn đến lão hóa và các bệnh liên quan đến tuổi khác.

4. Nguồn cung cấp năng lượng

Một chén sa kê cung cấp 60gam carbohydrate, là nguồn năng lượng chính của cơ thể. Nó rất có lợi cho các vận động viên và người thường xuyên vận động.

5. Ngăn chặn quá trình viêm da

Chiết xuất sa kê tươi có thể giúp giảm viêm không mong muốn. Nó ức chế hoạt động của các enzym gây viêm và ngăn cản sự sản xuất quá mức oxit nitric, do đó ngăn ngừa tình trạng viêm nhiễm.

6. Sản sinh collagen

Uống nước trái cây sa kê giúp sáng da và làm săn chắc da. Số lượng lớn vitamin C trong sa kê giúp thúc đẩy sản xuất collagen - một protein cung cấp tính đàn hồi cho da.

7. Điều trị các bệnh về da

Tro của lá sa kê vô cùng hữu ích để trị bệnh nhiễm trùng da. Mủ của cây sa kê được bôi trên bề mặt da bị ảnh hưởng bởi các bệnh ngoài da như eczema, bệnh vẩy nến và viêm da.

8. Nuôi dưỡng tóc

Sa kê chứa nhiều chất dinh dưỡng cần thiết cho việc duy trì sức khỏe của tóc. Vitamin C trong sa kê tạo điều kiện cho sự hấp thu khoáng chất và cung cấp dinh dưỡng cho tóc. Sa kê là một nguồn cung cấp tốt axit omega-3 và omega-6 làm giảm gãy, rụng tóc. Các axit béo có trong sa kê điều chỉnh việc sản xuất bã nhờn ở da đầu, giảm gàu và ngứa. Nó cũng ức chế viêm da đầu và tế bào chết, ngăn ngừa rụng tóc.

9. Bệnh tiểu đường

Chất xơ trong sa kê ức chế sự hấp thu glucose từ thực phẩm chúng ta ăn, do đó kiểm soát bệnh tiểu đường. Nó có chứa các hợp chất cần thiết giúp tuyến tụy sản xuất insulin trong cơ thể.

10. Tốt cho hệ tiêu hóa

Chất xơ trong sa kê xả các độc tố ra khỏi ruột, giúp hoạt động tốt nhu động ruột và hệ tiêu hóa. Nó ngăn ngừa các bệnh tiêu hóa liên quan như chứng ợ nóng, ợ chua, loét và viêm dạ dày, loại bỏ các hợp chất độc hại trong ruột. Sa kê còn bảo vệ màng nhầy của ruột kết giúp tránh được các hóa chất gây ung thư từ đại tràng.