Cây Trám đen, Trám chim - Canarium tramdenanum Dai et Yakovl. (C. nigrum (Lour.) Engl., C. pimela Koenig)

2. Trám đen, Trám chim - Canarium tramdenanum Dai et Yakovl. (C. nigrum (Lour.) Engl., C. pimela Koenig), thuộc họ Trám - Burseraceae.

Mô tả: Cây gỗ cao 10m hay hơn. Cành nằm ngang. Lá kép lông chim lẻ, dài 15cm, có 4 đôi lá chét, cuống dai, mặt trên sáng, mặt dưới sẫm không lông; 8-10 cặp gân phụ. Hoa màu trắng vàng, mọc thành chuỳ, trục cuống có những lá bắc con hình vẩy dài hơn đài nhiều. 3 cánh hoa dài 4mm. 6 nhị có chỉ nhị đính ở gốc. Quả hạch màu tím, thuôn, cao 3-4cm, chia 3 ô.

Ra hoa tháng 5, có quả tháng 9-12.

Bộ phận dùng: Quả, rễ, lá - Fructus, Radix et Folium Canarii Tramdenani.

Nơi sống và thu hái: Loài của Nam Trung Quốc và Việt Nam. Ở nước ta, cây mọc hoang trong rừng nửa rụng lá dưới 500m ở Bắc và Trung bộ trên đất ẩm hoặc hơi khô; cũng được trồng quanh các làng ở vùng trung du.

Thành phần hoá học: Cây chứa nhựa dầu là những khối mềm màu trắng vàng, về hình dạng và cấu trúc hơi giống sáp ong, mùi mạnh, vị cay và thơm; nhựa dầu chứa tinh dầu và nhựa.

Tính vị, tác dụng: Quả có vị chua ngọt, bùi, béo, tính ấm; có tác dụng sinh tân dịch, giải khát, thanh giọng, giải độc rượu, cá. Rễ có vị ngọt, tính bình; có tác dụng thư cân hoạt lạc, khư phong khu thấp. Lá có vị hơi đắng, hơi chát, tính mát; có tác dụng thanh nhiệt giải độc, tiêu thũng chỉ thống.

Công dụng, chỉ định và phối hợp: Quả dùng giải độc cá chữa ăn nhầm cá nóc có độc, ăn phải cá thối, hóc xương cá; lấy quả Trám giã vắt lấy nước uống hoặc sắc uống. Dùng ngoài chữa nứt nẻ da do khô lạnh lở ngứa nhất là lở miệng không há ra được và trị sâu răng; dùng quả và hạt trám đốt, tán nhỏ bôi. Rễ dùng trị phong thấp đau lưng gối tê liệt cử động. Lá trị cảm mạo, viêm đường hô hấp trên, viêm phổi, sang thũng ghẻ lở.

Ở Vân Nam (Trung Quốc), người ta còn dùng rễ trị đau dạ dày, bỏng lửa; lá dùng trị xuất huyết tử cung, ban độc; quả dùng trị nội thương xuất huyết, ho; vỏ rễ dùng trị nội thương thổ huyết.

Ðơn thuốc:

1. Nứt nẻ da do khô lạnh: Hạt Trám đốt, tán nhỏ, hoà dầu vừng bôi.

2. Sâu răng: Quả Trám đốt cháy tán nhỏ, trộn với một ít Xạ hương, bôi, xỉa răng (Nam dược thần hiệu).

3. Chữa môi chụm lại, không hé ra được hoặc bị lở đau không ăn được. Dùng quả Trám đốt thành tro, tán nhỏ, trộn với mỡ lợn bôi. (Nam dược thần hiệu).